Wrotycz, czyli lekarstwo gorsze od choroby

 

W lipcu tego roku zauważyłem w kilku miejscach na warszawskim Służewcu sympatyczne żółte rośliny z liśćmi przypominającymi piołun i pachnące kamforą. Wrotycz miał przed laty mnóstwo zastosowań, natomiast obecnie jest „ziołem wyklętym”, uznawanym za niebezpieczne i silnie działające. Stanowczo odradzam próby spożywania takich ziół na własną rękę, a działanie wrotyczu chciałbym opisać w kontekście historycznym oraz jego zastosowań w gospodarstwie domowym. Wrotycz jest rośliną trującą, wydzielającą duże ilości olejków eterycznych, w tym tujonu. 

Zawiera także takie składniki, jak: kamfora, cyneol, alfa-pinen, flawonoidy i laktony seskwiterpenowe o gorzkim smaku.

Dawka lecznicza (o ile można mówić o niej, ponieważ brakuje badań) tych substancji jest prawie taka sama, jak dawka szkodząca człowiekowi, dlatego wrotycz nie jest sprzedawany w Unii Europejskiej do mieszanek stosowany do wewnątrz.

Co sądzę o tym zakazie? Moim zdaniem, gdy chodzi o zioła silnie działające, może dojść do tragedii. Ponieważ wrotycz nie jest sprzedawany, nie ma możliwości na przykład dotarcia do surowca o oznaczonej zawartości substancji aktywnych, co czyni go jeszcze bardziej niebezpiecznym.

Z tych powodów, jeśli chcemy stosować wrotycz, to skorzystajmy z jego właściwości odstraszających owady i nie eksperymentujmy z nim na inne sposoby. Podobne, ale bezpieczniejsze działanie posiada piołun, szałwia oraz wiele innych ziół nie budzących takich kontrowersji. Bezpieczeństwo jest najważniejsze. Tak, jak wiele innych roślin z rodziny astrowatych, wrotycz może powodować alergie skórne.

Chrysolina graminis - chrząszcz żerujący na wrotyczu

Jak podaje angielska Wikipedia, jednym z niewielu owadów który żeruje na wrotyczu jest Chrysolina graminis, ślicznie ubarwiony żuczek, którego wielokrotnie widziałem na nadbużańskich łąkach.

W sklepach zielarskich znajdziesz preparat produkowany przez krakowski Herbapol Artemisol, który stosuje się na wszawicę. Na pudełeczku znajduje się wizerunek wrotyczu.

Jak stosowano wrotycz?

Roślinę stosowano w leczeniu pasożytów, takich jak glisty i owsiki. W niewielkich dawkach podawano go w celu poprawy funkcjonowania kobiecego układu płciowego. Używano go także jako środek poronny.

Kompleks substancji zawartych we wrotyczu, niszczy bakterie, robaki i grzyby, może mieć wpływ na serce, układ pokarmowy i metabolizm. Stosowano go na skórę w celu walki ze wszami i świerzbowcami.

Wrotycz był tradycyjnie stosowany jako środek odstraszający owady. Dziś można kupić nawet opryski zawierające to zioło jako główny składnik aktywny. W XIX wieku robiono z niego wieńce pogrzebowe lub wrzucano go do trumien. W Anglii był wtedy jednoznacznie kojarzony ze śmiercią.

Używano go także do przechowywania żywności – liśćmi nacierano mięso, co przedłużało jego przydatność do spożycia. Wkładano go do butów, by zapobiegać malarii i innym formom gorączki.

Dodawano go także do potraw, podobnie jak rozmaryn. Ponieważ jest to bliski krewniak piołunu, wrotycz stanowił dodatek do napojów alkoholowych w stylu absyntu. To jedno z najgorszych zastosowań, ponieważ tujon rozpuszcza się w alkoholu i jest wtedy najbardziej trujący. Alkohole zawierające tujon są bardziej uzależniające i powodują dodatkowe dolegliwości związane z układem nerwowym. W Unii Europejskiej można sprzedawać alkohol zawierający nie więcej tujonu niż 10mg/l.

Z wrotyczu pozyskiwano też żółty barwnik.

Jego działanie docenili pszczelarze – może być dodawany do maszyn wytwarzających dym.

Naturalny środek ochrony roślin

Wrotycz charakterystycznie pachnie, a jego woń odstrasza wiele owadów. Olejek z wrotyczu stosuje się na ubrania, aby pozbyć się kleszczy i komarów. Jakiś czas temu pisałem o tym, jak walczyłem w Czechach z mrówkami, które zaatakowały moją kawalerkę. Być może gdybym zastosował wrotycz, nie musiałbym sięgać po chemiczne preparaty. Mrówki omijają wrotycz szerokim łukiem. Roślina odstrasza także mole. Można ją dodać do kwiatowego potpourri.

Na działce można zastosować oprysk z wrotyczu przeciwko takim owadom, jak:

• mszyce
• gąsienice bielinka (podobno ten motyl występuje coraz rzadziej)
• pędraki
• opuchlaki
• drutowce
• stonka ziemniaczana

Preparaty zawierające wrotycz mogą być stosowane do produkcji w rolnictwie ekologicznym. Jeśli hodujesz na przykład ogórki, dynie lub róże, wrotycz będzie dobrą rośliną towarzyszącą. Należy jednak pilnować by zbytnio się nie rozrósł.