Witamina K - działanie i zastosowanie

Witamina K

witamina której nazwa literowa przyjęta w piśmiennictwie potocznym pochodzi od duńskiego słowa koagulation określającego krzepliwość krwi.

Pod względem chemicznym witaminy z grupy K (K₁ i K₂) są pochodnymi 2-metylo-1,4-naftochinionu.
Inne nazwy:

• fitomenadion - witamina K1 – jest postacią wit. K występującą w roślinnych produktach spożywczych.
• menachinon - witamina K₂-to postać która jest wytwarzana w naszych jelitach,
• menadion - witamina K₃ – to syntetyk, ale bardziej aktywny niźli postacie witaminy K występujące naturalnie.

Witaminy z grupy K są z grupy witamin rozpuszczających się w tłuszczach i w takiej postaci trafiają do naszej wątroby,  w której biorą udział w wytwarzaniu substancji powodujących krzepnięcie krwi.
Jednakże nie jest to główne zadanie witamin z grupy K gdyż (menachinon K₂) jest na przykład substancją, która ma bardzo istotny udział w budowie mocnych kości, jako że zatrzymuje wapń tkance kostnej powodując, iż pierwiastek ten trafia w odpowiednie miejsca. Witamina K₂ uczestniczy również w transporcie wapnia z naczyń krwionośnych do tkanki kostnej, przy czym korzeń popularnej u nas rośliny sałatkowej jaką jest cykoria wspomaga wchłanianie się wapnia do

kości.
Annały medyczne (czasopismo Lancet) notują także interesujące badania na temat wit. K₂ w aspekcie zwalczania nowotworów.
Z właściwościami witaminy K związana jest istotna sprawa wynikła z istoty jej działania – witamina ta nie może być przyjmowana z suplementami diety bądź lekami, które są substancjami przeciwkrzepliwymi tj. zapobiegającymi aglutynacji płytek krwi (sklejaniu się ich) więc ze wszystkimi lekami z grupy substancji przeciwzakrzepowych jak warfaryna, heparyna czy w aspekcie ziołowym przetwory miłorzębu japońskiego (gingko biloba), gdyż osłabiać to będzie działanie tych leków a i sama wit. K nie będzie wówczas prawidłowo funkcjonować.

Witamina K ma swoiste działanie przeciwgrzybiczne.

Badania nad mechanizmem przeciwzakrzepowego działania witamin K wykazały, iż związki z tych grup przyspieszają syntezę protrombiny (czynnika białkowego odpowiedzialnego za krzepnięcie krwi) a także prokonwertyny (czynnik VII), czynnika Christmasa (czynnik IX) i czynnika Stuarta (czynnik X), stąd witaminy z grupy K działają przeciwkrwotocznie przy krwawieniach spowodowanych niedoborem protrombiny.

Witaminom z grupy K przypisuje się właściwości oksydoredukcyjne, oraz właściwości inaktywujące niektóre enzymy zawierające grupy sulfahydrolowe które są niezbędne przy procesach związanych z krzepliwością krwi (przechodzenie fibrynogenu w fibrynę)

KRÓTKI KURS HEMATOLOGII – DLA CIEKAWSKICH.

Mechanizm krzepnięcia krwi i tworzenia się skrzepu jest dość złożonym procesem, gdyż szereg kaskadowo następujących reakcji enzymatycznych powoduje wystąpienie kolejnych reakcji fizyko-chemicznych gdzie przy współudziale trombokinazy – tkankowej i tej pochodzącej z krwi - z protrombiny powstaje trombina, powodująca przemianę płynnego fibrynogenu , białka występującego we krwi w stałą fibrynę.
Zasadniczo mechanizm krzepliwości krwi sprowadza się do wystąpienia dwóch etapów, przy czym pierwszy polega na wytworzeniu tromboplastyny i ta reakcję może być zapoczątkowana przez 2 różne mechanizmy:

1. Reakcja przez kontakt wyzwalająca reakcję określaną jako tzw. drogi wewnątrzpochodnej w wyniku której powstaje tromboplastyna osoczowa.
2. drugą możliwością jest aktywacja przez czynniki tkankowe które wyzwalają tzw. reakcję drogi zewnątrzpochodnej, skutkująca wytworzenie w organizmie tromboplastyny tkankowej.

Następnie tromboplastyna wytworzona w wyniku wskazanych wyżej reakcji: 1 (drogi wewątrzpochodnej – kontakt powierzchniowy), lub 2 (droga zewnątrzpochodna – uszkodzenia tkanki), wpływa w fazie drugiej na przejście nieczynnej protrombiny (tzw. czynnik II) znajdującej się w osoczu krwi w aktywną trombinę; jest to glikoproteina występująca w ustroju ludzkim, ale i także jest uzyskiwana syntetycznie z krwi bydlęcej i stosowana jest wyłącznie miejscowo w postaci tamponów przeciwkrwotocznych, gdyż skutkuje natychmiastowe niemal wstrzymanie krwawienia, stąd stosowanie w chirurgii tzw. gąbek trombinowych.

Ostatnim etapem jest omawianego procesu jest wpływ trombiny na płynne białko znajdujące się w osoczu krwi zwane fibrynogenem, które pod wpływem płynnej trombiny przekształca się w stałą fibrynę.

Odwrotnością tych procesów jest fibrynoliza czyli rozpuszczanie skrzepu przy udziale plazminogenu.

W warunkach prawidłowych w zdrowym organizmie (bez uwzględnienia działania mechanizmów patogennych lub wywołanych lekami z grupy substancji przeciwzakrzepowych) czas powstawania skrzepu wynosi standardowo od trzy do ośmiu minut.

Niedobór witamin z grupy K

czyli hipowitaminoza może występować przy stosowaniu antybiotyków i sulfonamidów, zwłaszcza po ich podaniu doustnym, w upośledzonym wydalaniu kwasów żółciowych, a więc przy żółtaczce zastoinowej, zespole złego wchłaniania a także po zastosowaniu pochodnych dikumarolu – antagonisty witamin z grupy K.

Objawy niedoboru witamin K: 

• widoczne zaburzenia w procesie krzepliwości krwi – krwawienia są długotrwałe, sączące i skrzepy tworzą się w znacznie wolniejszym tempie niż normalnie (3-8 min.). 
• Znacznie częściej występują siniaki (niekiedy bez przyczyny) 
• krwawienia z nosa, 
• krwiomocz i krwawienia wewnątrzjelitowe. 

Badania krwi w podstawowym zakresie (czas krzepnięcia i stężenie protrombiny) są identyfikujące dla niedoborów witaminy K. konkretną zaś przyczynę tych niedoborów określają badania specjalistyczne.

Czynniki ryzyka:

Zwykle niedobory wit. K występują rzadko ze względu na to, iż bakterie jelitowe z reguły syntetyzują owe witaminy w pożądanej ilości. Niekiedy noworodki nie mają odpowiednich ilości wit. K w swoich organizmach, ze względu na brak w ich jelitach odpowiedniej flory bakteryjnej, dlatego niekiedy po porodzie podaje się oseskom dzienną porcję witaminy K w formie iniekcji.

Prócz tego niedobory wit. K mogą wystąpić u osób których dieta składa się ze zbyt niskiej ilości warzyw zielonych, lub u pacjentów długotrwale leczonych antybiotykami, także grupę ryzyka stanowią pacjenci z chronicznym chorobami wątroby lub osoby mające upośledzone przemiany lipidowe.

• pacjenci chorujący na przewlekłe choroby wątroby – lekarz może zalecić suplementację wit. K (zastrzyki),
• osoby biorące leki obniżające poziom cholesterolu – omawiane leki hamują wchłanianie się witaminy K i innych witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A i E),
• pacjenci długotrwale leczeni antybiotykami (parę tygodni). Dotyczy to zwłaszcza takich antybiotyków jak, neomycyna, cefalosporyny a także antybiotyki z grupy tetracyklin – wybijają one florę bakteryjną odpowiedzialną za produkowanie w jelitach wit. K. Pomocne okazać się może w powyższych wypadkach spożywanie większej ilości zielonych warzyw.
• pacjenci leczący się na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, chorobę Crohna, ew. inną ciężką chorobę jelit. - skutkiem może być brak/niedostateczne wchłanianie wit. K z pożywienia – odpowiednia suplementacja może zaspokoić potrzeby organizmu. Należy porozmawiać na ten temat z lekarzem.
• płeć i grupa wiekowa – szczególnie kobiety są grupą narażoną w wieku średnim na niedobory wit. K. - patrz niżej badania pilotażowe. (źródła wit. K)

NADMIAR: hipowitaminoza K

 – cechuje występowania skazy krwotocznej którą powoduje hipoprotrombinemia charakteryzująca się częstymi krwawieniami z nosa, a także z przewodu pokarmowego, oraz występowaniem krwiomoczu. Przyczynami hipowitaminozy mogą być zatrucie antywitaminami z grupy K, upośledzenie wchłaniania jelitowego spowodowane żółtaczką mechaniczną, lub leczenie (długotrwałe) antybiotykami doustnymi o szerokim spektrum działania.

NADMIAR: - Hiperwitaminoza

Jej głównym objawem jest zwiększenie krzepliwości krwi (zakrzepica), hemoliza, uszkodzenie nerek (białkomocz, krwiomocz, porfirynuria) wątroby jak i śledziony.

Dożylna iniekcja dużych dawek wit. K może skutkować zaburzenia oddechu, bóle w klatce piersiowej a nawet zejście śmiertelne.

ŹRÓDŁA witaminy K.

Głównym źródłem witamin z grupy K (konkretniej fitomenadion) są zielonolistne warzywa takie jak kapusta, jarmuż, szpinak, sałata czy też brokuły, zaś z owoców truskawki. Pożywienie odzwierzęce zawiera znacznie mniej witamin K i ich poziom jest uzależniony od karmy którą spożywały zwierzęta, jednak w omawianym zakresie najwięcej witaminy K zawierają żółtka ja, i wątroba.

Kobiety w średnim wieku winny zwrócić baczniejszą uwagę na odpowiedni poziom wit. K w ich organizmie. W badaniach przeprowadzonych na populacji 120.000 pielęgniarek w 1993 roku, wykazano iż kobiety w średnim wieku jak i starsze, otrzymujące wraz z dietą duże ilości witaminy K wykazywały znacznie większą odporność na ryzyko złamania kości stawu biodrowego.

Produkty zawierające duże ilości wit. K 

• liderem pierwszego miejsca jest zdecydowanie rzepa – ½ szklanki zawiera 182 µg witaminy K co stawia ją na zdecydowanie pierwszym miejscu. 
• Kalafior surowy (½ szklanki) zawiera 96 µg, 
• olej sojowy – 1 łyżka - 76 µg, 
• szpinak - 74 µg, 
• kapusta surowa – (½ szklanki) 52 µg, 
• kiełki pszenicy (28 g) - 10 µg, 
• truskawki (1 szklanka) 21 µg , 
• ziemniak średni - 6 µg.

UWAGA! Samodzielna suplementacja dawkami wit. K większymi niż 100 µg dziennie może skutkować uszkodzeniami wątroby i toksycznym zatruciem organizmu!

Witamina K a osteoporoza.

Ochrona układu kostnego przez witaminę K jest procesem złożonym. Witamina K jest czymś w rodzaju policjanta na skrzyżowaniu, moderatora wskazującego gdzie i w jakie miejsce skierować wapń płynący z pożywienia do organizmu. Dodatkowym czynnikiem ułatwiającym przyswajalność wapnia jest także bor (zawarty w orzechach) i korzeń cykorii który również zawiaduje - mówiąc w skrócie - przyswajalnością wapnia. Nadto witamina K nie tylko kieruje ruchem wapnia w organizmie, ale też i powoduje iż wapń tam pozostaje wbudowany na dłużej. Niedobory witaminy K mogą – w pierwszym rzędzie doprowadzić do paradentozy, która najczęściej spowodowana jest (prócz infekcji bakteryjnych) niedoborem wapnia w organizmie, zaś w drugiej kolejności do osteoporozy i ta postać niedoboru wapnia już jest groźniejsza, bo w przypadku pierwszym grozić to może stopniową utratą zębów, zaś w drugim przypadku może nam zagrażać utrata gęstości kości, co w wieku senioralnym już się może wiązać z bardzo poważnymi problemami zdrowotnymi. Niedobór witaminy K skutkuje rozwój osteoporozy a także nieprawidłowe wytwarzanie tkanki kostnej, a więc złą gospodarkę wapniem i nadmierną kruchość i łamliwość kości. Dawką zupełnie bezpieczną dla zdrowia, ale i zapewniającą dobrą budowę i regenerację tkanki kostnej jest dawka 100 µg dziennie.

Jednakże osoby starsze, oraz obciążone ryzykiem zakrzepicy ew. udaru i stosujące leki z grupy leków przeciwzakrzepowych (miłorząb japoński, warfaryna, heparyna), winny pamiętać o tym iż leki z tych grup blokują działanie witaminy K, co więcej, długotrwałe stosowanie leków z tej grupy (najsłabiej z nich działa miłorząb) może zwiększać ryzyko załamania żeber lub kręgosłupa.

W takich przypadkach należy porozmawiać z lekarzem na temat zwiększonego ryzyka osteoporozy.

Witamina K a nowotwory.

Od kilku lat niezależnie niektóre laboratoria na świecie prowadzą badania nad wykorzystaniem witaminy K w walce z nowotworami, jednakże próby te nie wyszły jeszcze poza sferę badań klinicznych. W niektórych próbach laboratoryjnych sugeruje się iż połączenie wit. K z niektórymi lekami antynowotworowymi może zwiększać ich skuteczność w terapiach onkologicznych, jednakże jak dotąd nie ma jasnych sygnałów czy takie połączenia będą w istocie skuteczne i bezpieczne.