Witamina F czyli nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT)

Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe NNTK mają różnorodne i bardzo istotne funkcje w organizmie, i tak jak niektóre witaminy muszą być dostarczane do organizmu z zewnątrz wraz z pożywieniem. Odgrywają one ważną rolę w budowie błon mitochondrialnych i mikrosomów. Ich niedobór w organizmie może powodować szereg niekorzystnych dla ustroju zmian (np. kruchość naczyń krwionośnych, zwłaszcza kapilarnych (włosowatych), zaburzenia układu krążenia, zmiany o podłożu dermatologicznym, spotęgowanie możliwości wystąpienia zmian o charakterze miażdżycowym. Synteza eikozanoidów (substancji o 20 atomach węgla) również nie mogłaby bez nich przebiegać – chodzi tu o substancje zwane tromboksanami, leukotrienów i prostanoidów.


Tym syntetycznym mianem określa się wielonienasycone kwasy tłuszczowe (kwas linolowy – C₁₈H₃₂O₂, linolenowy - C₁₈H₃₀O₂ i arachidonowy C₂₀H₃₅O₂ – występujący głównie w świecie zwierzęcym) które są doprowadzane do organizmu spoza ustroju i dlatego noszą nazwę nieodzownych kwasów tłuszczowych, lub też zwane są zbiorczo witaminami F. Wzór ogólny C_nH_2nO₂, przy czym występują także nienasycone mające 1-4 podwójne wiązania.
Znane są także specjalne kwasy tłuszczowe mające nieco inne wiązania. Występują głównie w olejach roślinnych oraz w znikomej ilości w tłuszczach zwierzęcych. Z kwasu arachidonowego powstaje w organizmie człowiek wiele aktywnych biologicznie substancji m.inn. prostaglandyny, prostacyklina i tromboksany.
Znane są także tłuszcze w skład których wchodzą specjalne kwasy tłuszczowe jak:

• Kwas rycynolowy - hydroksykwas mający grupę alkoholową drugorzędową. Jest głównym składnikiem oleju rącznikowego Oleum Ricini. Ze względu na zawartość kwasu rycynolowego olej rącznikowy jest rozpuszczany w alkoholu etylowym.
• Kwas czolmugrowy - o budowie cyklicznej – występuje w oleju z nasion rosnących w krajach azjatyckich, znany jako lek przeciwtrądowy, kwasy te działają również toksycznie na prątki gruźlicy.
• Kwas erukowy – występuje głównie w oleju rzepakowym, jest toksyczny uszkadza mięsień serca i nerki. Z powyższych względów poleca się stosowanie w kuchni do smażenia oleju rzepakowego bezerukowego.

Witaminy z grupy F znalazły szerokie zastosowanie w leczeniu schorzeń skórnych (wypryskowe zapalenie skóry, łojotok, egzema, łuszczyca, owrzodzenie podudzi, czyraczność), oraz niektórych schorzeń wątroby przy których najbardziej istotnym przejawem jest osłonowe działanie na miąższ wątroby. Witaminy F obniżają poziom cholesterolu w surowicy krwi i z tego względu bywają stosowane w dolegliwościach miażdżycy.

Olej lniany

Otrzymywany z wyciskanych na zimno nasion lnu zwyczajnego ( Linum Usitatissinum) z rodziny Linaceae, powinien pochodzić z pierwszego tłoczenia. Olej łatwo się utlenia na powietrzu i jest wrażliwy na podwyższoną temperaturę. Olej zawiera kwasy tłuszczowe Omega 3, 6, 9 – NNTK które wpływają na polepszenie krążenia krwi łagodzą stany zapalne stawów i kręgosłupa, chronią skórę i śluzówkę przewodu pokarmowego, zaś zawarty w oleju kwas gamma linolenowy przy sposobności wpływa korzystnie na transport impulsów nerwowych, zmniejszając podatność nerwów na uszkodzenia skutkujące drętwienie kończyn lub drżenie mięśni.
NNTK (Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe) zawarte w oleju lnianym pomagają również w leczeniu choroby Parkinsona, oraz zabezpieczają przed uszkodzeniem nerwów związanymi z cukrzycą a także stwardnieniem rozsianym. Omega 3, 6, 9 wspomagają także leczenie stanów zapalnych jelit, a tak już przy okazji NNTK mogą utrudniać powstawanie kamicy żółciowej, co wiąże się ze zdolnością oleju lnianego do zmniejszania poziomu „złego” cholesterolu LDL.
Nadto odnotować także należy korzystny wpływ NNTK Omega 3 na oczy- substancje zawarte w oleju lnianym mogą obniżać ryzyko zapadalności na zwyrodnienie plamki żółtej oczu.
Nie istnieją znane przeciwwskazania do stosowania oleju lnianego w okresie ciąży i karmienia piersią.
Większość pacjentów skarżących się na dolegliwości reumatyczne pozytywnie reaguje na Omega 3 występujące w oleju lnianym. Już po stosunkowa krótkim czasie (kilka miesięcy) zmniejszają się dolegliwości bólowe stawów, oraz znacznemu złagodzeniu ulega poranna sztywność stawów.

Wpływ na psychikę

Dwa z najważniejszych neuroprzekaźników w naszym mózgu – serotonina (5-hydroksytryptamina) i dopamina zbudowane są z odmiany Omega 3 -DHA, stąd niedobór Omega 3 może być przyczyną zaburzeń nastroju, problemów z koncentracją, nadpobudliwości, a także skutkować występowanie stanów depresyjnych.

Włosy, paznokcie i skóra.

Niski poziom NNTK może skutkować problemy dermatologiczne – suche i matowe włosy, a także być przyczyną łamliwości i rozdwajanie się paznokci. Dostarczanie NNTK w odpowiedniej ilości wspomaga utrzymanie zdrowego wyglądu skóry, może wspomagać leczenie egzemy, łuszczycy, trądziku różowatego.
Nadto, występowanie w oleju lnianym enzymu alfa-reduktazy może spowolnić proces łysienia u mężczyzn. Dla panów istotne jest także i to, iż substancje olejowe które występują łącznie z NNTK mogą wspomagać i zapobiegać schorzeniom prostaty.
Olej lniany - a konkretniej jego odmiana tzw. olej lniany dr Budwig (budwigowy) jest olejem lnianym z pierwszego tłoczenia tłoczonym na zimno i nieoczyszczonym przez filtrację co oznacza iż ma lepszy stosunek zawartości kwasów z grupy Omega.

Olej z lnianki

Komplementarnie może być używany w zastępstwie oleju lnianego budwigowego – podobnie jak ma się rzecz z olejami z wiesiołka i ogórecznika.

Jednakże jego skład jest bogatszy od oleju lnianego gdyż zawiera dodatkowo znaczne ilości wit E, oraz kwasu alfa linolenowego i kwas izokenowy, co wyróżnia go spośród innych olejów przy czym w zakresie zawartości NNTK mniej więcej powiela się z olejem lnianym (duże ilości Omega 3,6,9.)

Smakowo – lekko korzenny, kolor złocisty, polecany do spożywania na zimno, najlepiej komponuje się ze śledziami i cebulką.

Należy do najdawniej uprawianych roślin oleistych na terenie Polski, potoczna nazwa lnianki to to: rydz, a także rydzyk, lennica, lnicznik, judra.

Olej z wiesiołka

Otrzymywany jest z nasion wiesiołka dwuletniego (Onethera paradoxa). Zawiera 80 % NNTK w tym ponad 70% kwasu linolowego, a co najbardziej istotne ok. 10% kwasu gamma linolenowego GLA , który posiada bardzo korzystny wpływ na zmniejszanie dolegliwości o podłożu alergicznym , wpływa także pozytywnie na skórę, zapobiegając w pewnej mierze chorobom z autoimmunoagresji, w tym stwardnieniu rozsianemu.
Kwas gamma linolenowy (GLA) łagodzi takę niekiedy dolegliwości związane z okresem pokwitania, nadto może także zapobiegać zmianom na tle miażdżycowym.
Dzienne zapotrzebowanie na GLA wynosi 600 mg.
Kwas gamma linolenowy zawierają także nasiona i olej z ogórecznika lekarskiego, oraz nasiona porzeczki czarnej.
Niektóre stany chorobowe (cukrzyca, niedobór selenu, choroba alkoholowa) skutkują iż poziom GLA w organizmie jest zbyt niski.
Kwas GLA bierze udział w syntezie niektórych prostaglandyn które współuczestniczą w obniżaniu ciśnienia krwi, wzmacniają układ odpornościowy oraz wykazują działanie przeciwzapalne.
GLA nadto wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe, obniżając „zły” cholesterol LDL, olej z wiesiołka wpływa również na dobrą kondycję tkanki chrzęstnej, łącznej i właściwej – polecany jest przy uszkodzeniach wiązadeł stawowych jak i ogólnie w chorobach reumatycznych.
Zapobiega także w pewnej mierze wypadaniu włosów.
Jest wskazany do spożywania przez kobiety w ciąży i matki karmiące – jego spożycie zwiększa ilość GLA i DGLA w mleku karmiących, co ma istotnie korzystny wpływ na organizm dziecka.
Odpowiedni poziom GLA wpływa redukcyjnie na ilość wydalanego przez skórę łoju, oraz redukuje także występowanie tzw. zaskórniaków.
Zalecana do spożycia porcja oleju to 1,5 grama dziennie. (ok. łyżeczki od herbaty)

Olej z ogórecznika

Olej ten tłoczony na zimno z nasion ogórecznika lekarskiego (Borago Officinalis) z rodziny szorstkolistnych jest wysoko skoncentrowanym źródłem kwasu gamma linolenowego GLA, stąd też zalicza się go do specjalnej kategorii tzw. bioolejów.
W istotny i znaczący sposób wspiera regenerację stawów (tkanka chrzęstna) i skóry, jest ze względu na wysoką zawartość GLA polecany dla pań w wieku okołomenopauzalnym, gdyż znacznie usprawnia przemiany metaboliczne, a nadto wywiera działanie znacznie łagodzące dolegliwości związane z przekwitaniem, takie jak, zmiany nastrojów, uderzenia gorąca itp.
Wszystkie właściwości oleju z wiesiołka odnoszą się również do oleju z ogórecznika (patrz wyżej)
Wpływa także znacząco na stan skóry i włosów, zatem można go również dodawać do karmy dla domowych pupili.

Olej arganowy

Tłoczony na zimno z nasion drzewa arganowego występującego wyłącznie w Afryce w południowo-zachodniej części Maroka. Olej ów pozyskiwany jest z przypominających spiczaste oliwki niejadalnych owoców. Składa się w 80 % z NNTK z grupy omega 6 i omega 9, głównie z kwasu oleinowego (45 % zawartości) oraz kwasu linolowego (35%). Jest bogaty w wit. E ( 670 mg/kg – dwa razy więcej niż w oliwie z oliwek); zawiera prawie 100 substancji czynnych w tym pięć grup związków antykancerogennych: karoteny 300mg/100 g, polifenole 5,6mg/100 g, sterole-160mg/100g w tym spinasterol, stygmasterol, tokoferole 62 mg/100 g, alkohole triterpenowen150mg/100 g tirukallol, a także beta-amirynę i butyrospermol.

Spożycie oleju arganowego zmniejsza poziom „złego” cholesterolu LDL, obniża wysokie ciśnienie krwi, zmniejsza ryzyko wystąpienia miażdżycy i chorób serca, wzmacnia naturalną odporność organizmu, łagodzi stany zapalne skóry i jej dolegliwości takie jak – łuszczyca, egzema, trądzik, AZS oraz tzw. ciemieniuchę u dzieci., usprawnia pracę komórek nerwowych, obniża ryzyko zachorowalności na choroby nowotworowe, obniża ryzyko chorób serca i chorób układu krążenia (miażdżyca, nadciśnienie, choroby Alzheimera i Parkinsona), pomaga leczyć zaburzenia przemian lipidowych -obniżając poziom cholesterolu we krwi. Olej arganowy prócz właściwości leczniczych posiada także liczne zastosowania kosmetyczne. Poprawia nawilżenie, gładkość i elastyczność naskórka, wzmacnia włosy, może być stosowany jako lejek do opalania, pomaga skutecznie zwalczać cellulit, zmniejsza i wygładza blizny i rozstępy, działa kojąco na podrażnienia skóry, wzmacnia łamliwe i rozdwajające się paznokcie.

Peeling z olejku arganowego: 5 łyżek soli morskiej, 5 łyżek olejku arganowego, do stosowania raz-dwa razy na tydzień Po zmyciu ciepłą wodą wmasować w skórę kilka kropel olejku.

Olej arachidowy

Olej ten pozyskiwany jest z pozbawionych łupin orzeszków ziemnych Arachis hypogaea poprzez wyciskanie ziarna. Jest to bezbarwna lub słabo żółta ciecz o słabym zapachu i smaku. Orzeszki ziemne rosną w Afryce Zachodniej, zaś uprawiane są w Indiach, USA oraz innych krajach.. Owoce (strąki) rozwijają się i dojrzewają pod powierzchnią ziemi. Nasiona zawierają do 45 % oleju tłustego którego głównym składnikiem są glicerydy kwasu olejowego (w tym kwasu arachidonowego), nadto 74-85 % NNTK oraz wit. E, kwas foliowy magnez potas i miedź oraz fitosterole.
Zawiera także naturalny przeciwutleniacz, resweratrol.
Jako uzupełnienie diety wspomaga odchudzanie, zapobiega nadciśnieniu i chorobom serca, miażdżycy, poprzez obecność przeciwutleniaczy zapobiega chorobom nowotworowym, wspomaga odporność, ma działanie antystresowe (magnez) oraz wpływa korzystnie na skórę.

Olej kokosowy

Olej kokosowy pozyskiwany na zimno jest tłoczony poprzez mechaniczne wyciskanie z wysuszonego miąższu kokosa (kopry), posiada specyficzny smak i zapach, postać rafinowana jest pozbawiona tych cech organoleptycznych; jest bezwonna.
Zawiera niewielkie ilości NNTK i w związku z powyższym jest niewrażliwy na utlenianie ( i jełczenie), nie wymaga więc przechowywania w lodówce i nadaje się do smażenia
Zawiera w swoim składzie 98 % kwasów tłuszczowych a w tym między innymi – Kwas d-laurynowy 44-51%, kwas mirystynowy 13-18% kwas palmitynowy 8-12% z czego kwas d-laurynowy zwiększa naturalną odporność organizmu (znajduje się w mleku matki), zaś palmitynowy ma działanie przeciwdrobnoustrojowe.